Uzasadnienie potrzeby wprowadzenia wzorca statutu stowarzyszenia 

Zgodnie z art. 20a ust 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym sąd rejestrowy ma 7 dni na rozpoznanie wniosku o założenie stowarzyszenia. W praktyce proces ten często trwa wiele tygodni. Niejednolite orzecznictwo powoduje również, że część sądów kwestionuje określone zapisy, co dodatkowo proces wydłuża.

Zwracamy uwagę, że zgodnie z art. 20a ust. 2 wniosek o wpis spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym, sąd rejestrowy rozpoznaje w terminie jednego dnia od daty wpływu. W ustawie wprost wskazane jest, że uwzględniono tu potrzebę ułatwienia rejestracji spółek (art. 19 ust. 7).

W dniu 1 marca 2021 roku ma wejść w życie nowe brzmienie art. 19 ww. ustawy, zgodnie z którym organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą wnioski do KRS składać będą wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Organizacje, które działalności gospodarczej nie prowadzą, również będą miały taką możliwość. Bez zmian towarzyszących powyższym rozwiązaniom, samo wykorzystania systemu teleinformatycznego, nie przyspieszy jednak rejestracji stowarzyszeń.

Naszym zdaniem względem stowarzyszeń należy podjąć działania analogiczne, jakie podjęto względem spółek, tj. opracować wzorzec statutu stowarzyszenia (analogicznie do wzorca umowy spółki) i towarzyszące wzorcowi uchwały.

Wskazujemy, że wzorzec spółki obecnie regulowany jest rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 stycznia 2015 r. w sprawie określenia wzorców dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością udostępnionych w systemie teleinformatycznym (załącznik nr 1 do rozporządzenia).

Podobną praktykę, czyli opracowanie wzorca statutu, zastosowano przy innym podmiocie społecznym, czyli kołach gospodyń wiejskich, których funkcjonowanie reguluje ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich.

Zgodnie z art. 5 ust. 3 ww. ustawy koło gospodyń wiejskich może działać na podstawie wzorcowego statutu, którego treść określa załącznik do ustawy. W każdym czasie koło gospodyń wiejskich działające na podstawie wzorcowego statutu może przyjąć własny statut, zgodny z wymogami określonymi w ust. 2 ustawy.

Treść wzorca statutu KGW – nie sam wzorzec – jest przedmiotem krytyk. Aby rozwiązania dotyczące treści wzorca stowarzyszania nie budziły zastrzeżeń, niezbędne są szerokie konsultacje. Naszym zdaniem proces wprowadzenia wzorca statutu powinien rozpocząć się niezwłocznie, tak aby działania te móc koordynować z przywołanym wyżej wejściem w życie przepisów dotyczących prowadzenia postępowań przed KRS wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (organizacje z działalnością gospodarczą) lub przy szerszym wykorzystaniu takiej możliwości (organizacje bez działalności gospodarczej).

Wzorzec statutu powinien odnosić się do art. 10 ust. 1 ustawy prawo o stowarzyszeniach, który to artykuł wskazuje, jakie elementy statut stowarzyszenia określa w szczególności. Nie rekomendujemy przy tym zmian samej ustawy prawo o stowarzyszeniach w zakresie innym, niż tylko niezbędnym do wprowadzenia wzorca statutu. Jednocześnie jednak zwracamy uwagę na trudności w praktyce stosowania niektórych zapisów, przede wszystkim art. 10 ust. 1 pkt 3, który to zapis poza oczywistą koniecznością wskazania w statucie celów, wymaga również podania sposobów ich realizacji, co nie jest praktykowane względem innych form prawnych, w tym wspomnianych już KGW. Przy opracowywaniu wzorca statutu należy też rozstrzygnąć takie kwestie, jak np. możliwość 1-osobowego zarządu stowarzyszenia, której to możliwości sama ustawa nie zakazuje, ale która rodzi wątpliwości w praktyce sądowej.

Przy konstrukcji wzorca należy naszym zdaniem kierować się zasadą minimalizmu, tj. odnosić się wyłącznie do niezbędnych, ustawowych zapisów. Nie należy też stawiać znaku równości między wzorcem statutu a modelowym statutem stowarzyszenia. Opracowanie tego drugiego nie jest możliwe, biorąc pod uwagę mnogość sfer w jakich działają stowarzyszenia.

Wskazujemy też, że w oparciu o ustawę prawo o stowarzyszeniach – z wyłączeniem przepisów dotyczących rejestracji – zakładane są w ewidencji starosty nie prowadzące działalności gospodarczej kluby sportowe i uczniowskie kluby sportowe (art. 4 ust. 2 i art. 4 ust. 7 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie). Statuty tych podmiotów – zarejestrowanych w ewidencji – również w całości opierają się na art. 10 ust. 1 ustawy prawo o stowarzyszeniach, różni je jedynie brak działalności gospodarczej i węższy zakres celów.

Wzorzec statutu mógłby w bardzo prosty sposób być dostosowany także do specyfiki klubów sportowych i UKS – problemem jest tu jednak brak elektronicznej ogólnopolskiej ewidencji. Podobny problem dotyczy jeszcze prostszych form działania, jakimi są stowarzyszenia zwykłe. Jest to osobne zagadnienie, ale również powinno zostać wzięte pod uwagę przy projektowaniu przepisów.

Aby zainicjować sam proces poddajemy dyskusji nie tylko sam pomysł wprowadzenia wzorca statutu, ale również proponowaną jego treść. Przygotowując treść zapisów kierowaliśmy się wspomnianą zasadą minimalizmu, odnosząc się wyłącznie do niezbędnych, ustawowych zapisów.

Aby maksymalnie ułatwić możliwość włączenia się w dyskusję przygotowaliśmy wzorzec statutu stowarzyszenia w taki sposób, aby możliwa była dyskusja nad poszczególnymi jego zapisami z wykorzystaniem otwartych formularzy tekstowych. Podobne podejście stosujemy we wszystkich działaniach na rzecz uproszczeń.

Chcemy, aby proces był jak najbardziej otwarty i prowadzony z uwzględnieniem głosów organizacji społecznych. Nie zakładamy, że przedstawiona propozycja jest najlepsza i jedynie możliwa – stanowi ona jednak niezbędny punkt wyjścia do dalszych działań. Uważamy, że im więcej organizacji uda się włączyć w dyskusję, tym większa jest szansa na możliwe wprowadzenie pomysłu w życie lub – w przypadku głosów krytycznych – odstąpienia od pomysłu. Zachęcamy więc tak do udziału, jak i upowszechniania informacji o powyższych pracach.

Ww. tezę dotyczącą wzorca statutu zawarto w pkt. VI.15 Tez w sprawie uproszczeń. Obecnie działania na rzecz uproszczeń prowadzone są pod szyldem #prosteNGO. Działania prowadzone są społecznie.

Pierwszy krok został wykonany – jest nią sama propozycja wzorca statutu. Wzorzec – jak wspomnieliśmy – chcemy szeroko konsultować i szeroko zbierać opinie.

Zachęcamy też do stosowania wzorca w praktyce – propozycję tą kierujemy szczególnie do osób działających na co dzień w instytucjach wsparcia organizacji pozarządowych. Jesteśmy bardzo ciekawi refleksji związanych ze stosowaniem wzorca.

Osobnym zagadnieniem są bezpośrednie działania mające na celu wprowadzenie odpowiednich regulacji na poziomie centralnym – mowa tu o zmianie ustawy.

Wreszcie – osobnym wątkiem jest badanie praktyki sądów w zakresie rejestracji podmiotów na bazie przygotowanego dokumentu.